Hane halkı, çalışarak ya da yatırım yaparak sınırsız ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli kaynaklara ulaşabilmeyi hedeflemektedir. Tasarruf ve yatırım yapmak noktasında insanların inançları ve inanç sistemleri oldukça etkili olmaktadır. İslamiyet’te ve diğer dini inanışlarda faiz (riba) haram sayıldığı için Geleneksel Bankacılık sistemini yatırım ve tasarruf aracı olarak kullanmak istemeyen birçok insan bulunmaktadır.

Bu açıdan finansal sistemler, fon bulmak için yaptıkları araştırmalarda inançlarından dolayı geleneksel bankacılığı kullanmayan ve faizden kaçınan hane halkının “yastık altı” olarak tabir edilen tasarruflarını sisteme kazandırmak amacıyla yeni bir finansal araç olarak geliştirilen “Faizsiz / Katılım / İslami Bankacılığı alternatif bir çözüm olarak sunmuştur (Çobankaya, 2014).

Özellikle 1984 sonrası dönemde faizsiz bankacılık finansal sistem içerisindeki yerini perçinlemiş ve hane halkının kullanılmayan fonlarını değerlendirerek yüksek bir ivme ile büyümeye başlamıştır. Ülkemizde de önemli gelişmeler yaşayan faizsiz bankacılık sistemi 2014 yılında toplam bankacılık sektörünün %5,2’sini oluştururken, 2002-2014 yılları arasında yıllık ortalama %26 büyümüştür. Ayrıca katılım bankacılığının ülke ekonomisine sunduğu fonlar %31 oranında büyümüştür(TKBB). Ülke ekonomisi ve finansal sistem açısından büyük öneme sahip olan katılım bankalarının daha fazla müşteri çekerek atıl fonların ülke ekonomisine ve finansal sisteme kazandırılması açısından faizsiz bankacılık ve ürünlerine karşı müşteri algısının önemi büyüktür.

Faizsiz bankacılık literatürde farklı adlarla anılmaktadır. İslami bankacılık ve katılım bankacılığı bunlardan ikisidir. Bunun Türkiye’deki finans sistemindeki uygulaması daha çok katılım bankaları üzerinde görülmektedir. Bu nedenle çalışmada katılım bankacılığı ifadesi kullanılacaktır.

Bu çalışmada müşterilerin katılım bankacılığı ve ürünlerine karşı algısı, tutumu ve davranışları tespit edilecektir. Çalışma; literatür incelemesi, yöntem ve bulgular ile sonuç ve değerlendirme aşamalarından geçilerek tamamlanacaktır.

Faizsiz bankacılık üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde Katılım Bankacılığının tarihsel sürecinin inceleyen çalışmalarda 1984 sonrası dönemde hızla büyüyen Katılım Bankacılığının şube, personel sayısı ve mevduat toplamındaki artışların önemli ölçüde olduğuna değinilmiştir. Sektörün daha iyi gelişmesi için özellikle İslam Hukukunu iyi bilen ve bankacılık bilgisi yüksek idareciler yetiştirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca Özel Finans Kurumu isminin Katılım Bankacılığı olarak değişmesiyle imaj kazanmış ve yapılarının sağlamlaştırıldığı ortaya konulmuştur. (Sayım, 2012; İştar vd., 2011; İştar, 2011; Yusuf, 2011; Kaçmaz, 2009; Darçın, 2007; Şahin, 2007)

İslam Hukukuna göre faiz sosyal adaletsizliğe ve haksız kazanca neden olduğundan haram kılınmıştır. İslam’a göre adalet ve dayanışma esastır. Dolayısıyla ihtiyaçların karşılanması için alınan borç veya malın iadesinde her iki tarafında kayba uğramaması gerekir. Borç alan ödemesini zamanında yapmalıdır. İslam’a göre ticaret helaldir. Bu nedenle ticarete dayalı Katılım Bankacılığı ürünleri ve kredi kartları kullanılabilir. Ödemelerin gecikmesi halinde bir sonraki döneme devredilir. (Can, 2007; Bayar, 2007; Deniz, 2006; Sarı, 2005; Habergetiren, 2005; Keleş, 1998; Aybakan, 1996; Yaran, 1994).

Ekonomiye katkısı ve Katılım Bankacılığının Türkiye piyasalarına ve ekonomisine uyumu bakımından ele alındığında faize karşı duyarlı oldukları için tasarruflarını finansal sistemde değerlendiren müşterileri üzerinde olumlu etki ederek kayıt altındaki ekonominin büyümesine ve verimli kullanılmasına neden olmuştur. Yabancı kaynakları çekerek mevduatlarını arttırmıştır. Faiz yerine kazanca ortaklık olduğundan düşük ve makul maliyet sunarak üretimden taşımacılığa birçok alanda ekonomik canlanmaya neden olmuştur (Ata ve Buğan, 2015; Özbay, 2014; Erdoğan, 2011; Aras, 2011; Doğan, 2008; Türkmenoğlu, 2007; Başgümüş, 1997; Güven, 1995).

Katılım Bankacılığı ile Mevduat Bankalarının performans ve karşılaştırmalı analizleri yapıldığında Katılım Bankalarının kaynak ve fonlarını Mevduat Bankalarına göre daha iyi yönettiği tespit edilmiştir. Özellikle kriz döneminde Mevduat Bankaları daha başarısız olmuştur. Sermaye ve fon bakımdan Mevduat Bankaları’nın daha güçlü yapıda oldukları anlaşılmıştır. (Yılmaz ve Güneş, 2015; Toraman, Ata ve Buğan, 2015)

Katılım Bankacılığı algısı üzerine yapılan diğer çalışmalarda müşteri memnuniyeti (Hamzah vd., 2015; Kader vd., 2014; Şendoğdu, 2014; Kaytancı vd., 2013; Okumuş ve Genc, 2013; Bilir ve Özgen, 2010; Sarı, 2010; Khattak ve Ur Rehman, 2010) ve Katılım Bankacılığını tercih nedenleri (Özsoy vd., 2013; Ramadan, 2013; Abduh ve Omar, 2012; Echchabi ve Aziz, 2012; Hasan vd., 2012; Awan ve Bukhari, 2011) ile ilgili yapılan çalışmalar sonucu Katılım Bankacılığını tercih sebebi olarak Müslüman kesimin dini inançlarından dolayı tercih etmesinin yanı sıra kârlılık ön plana çıkarken; düşük hizmet kalitesi ve şube sayısının azlığının müşteriler üzerinde olumsuz etki yaptığı tespit edilmiştir. Özellikle farklı bir yatırım aracı olarak değerlendirilen Katılım Bankacılığı ürünleri “atıl” fonları ekonomiye kazandırarak ekonominin gelişmesinde katkısı dikkat çekmiştir. Bunun sonucu olarak İslam Dünyası dışında da hızlı bir şekilde büyüyerek pazardaki payını arttırmıştır.

Türkiye’de de 2002-2014 arası yıllık ortalama %26 büyüyen Katılım Bankacılığının gelişimi için müşteri algısının tespiti önem arz etmektedir(TKBB, 2014). Türkiye’de müşterilerin Katılım Bankacılığı ile ilgili algılamalarının iki çalışmada ele alındığı görülmektedir (Toraman, Ata ve Buğan, 2015; Çobankaya, 2014).

Toraman, vd. (2015) çalışmalarında banka müşterilerinin İslami bankacılığa olan bakış açısı anket yöntemiyle incelenmiştir. Araştırma sonucunda bireylerin katılım bankalarının reklam ve tanıtım yapmada yetersiz kaldığını düşündükleri ortaya çıkmaktadır. Buna rağmen bireylerin %49’luk kesimi kendini katılım bankacılığı konusunda bilgi anlamında yeterli görmektedir. Çalışmaya göre, bireylerin %46’sı katılım bankalarının fonları iyi yönettiğini düşünmektedir. Çalışmada, İslami bankacılık ve geleneksel bankacılık arasında bir tercih yapmak durumunda kalırsanız İslami bankacılığa yatırım yapmayı tercih ederim” yargısına katılanların oranı %48’dir.

Çobankaya (2014) çalışmasında, katılım bankacılığını tercih sebebinin dini hassasiyetlerden çok diğer sebepler olduğu ortaya çıkarmıştır. Çalışmada bireylerin katılım bankalarını tercih etmeme nedenleri incelenmiştir. Buna göre, bireylerin %34,7’si katılım bankalarını diğer bankalardan farklı görmedikleri için, %31,7’si bu bankalara güvenmedikleri için, %15,3’ü hizmetleri yeterli bulmadıkları için, %11,7’si de faiz geliri olmadığı için katılım bankalarını tercih etmediklerini belirtmişlerdir.

Bu bölümde çalışmanın amaç, yöntem ve bulguları açıklanmaktadır.

Bu çalışmanın amacı, vatandaşların katılım bankacılığı ile ilgili farklı boyuttaki algı düzeylerini ortaya çıkarmak ve bu algı düzeyleri üzerinde, yaş, cinsiyet, gelir düzeyi ve eğitim durumu gibi demografik değişkenlerin farklılık yaratıp yaratmadığını ortaya çıkarmaktadır.

Bu doğrultuda, çalışmada yazılabilecek tüm hipotezleri bir defada temsil edecek alternatif temel hipotez şu şekilde ifade edilmiştir.

H1: Demografik değişkenler bireylerin katılım bankacılığı konusundaki düşünce ve algıları üzerinde farklılık yaratmaktadır.

Çalışmanın ana kütlesi olarak Uşak ili seçilmiştir. Uşak ilinde adrese dayalı nüfus sayımı sistemine göre 2016 yılı başı itibariyle 202.000 kişi yaşamaktadır. Bu ana kütle için 384 adet örneklem yeterli sayılsa da rassal örnekleme yöntemi ile 18 yaş üzeri 510 kişilik bir örneklem grubu ile anket çalışması yapılmıştır. Anket, 2016 yılı Ocak ayı içinde yapılmıştır. Ölçek oluşturulması sırasında Toraman, Ata ve Buğan, (2015) ve Çobankaya, (2014) çalışmalarından da yararlanılmıştır.

Algı ölçümüne dayalı test edilmiş bir ölçeğe rastlanmamış, bu nedenle keşifsel bir çalışma yapılmıştır. Ölçekte yer alan soruların hazırlanması sırasında soruların; katılım bankacılığına ilişkin genel bilgi düzeyi, memnuniyet düzeyi, tercih etme eğilimi ve katılım bankacılığında faizin olup olmadığı konusundaki algılamaları da belirlemeye hedefleyen sorular hazırlanmıştır. Algı düzeylerine ilişkin sorular “1-Kesin katılmıyorum, 2- Katılmıyorum, 3-Kararsızım, 4-Katılıyorum ve 5-Kesin katılıyorum” biçiminde kodlanmıştır.

Anket sonucu verilerin açıklayıcı faktör analizi ve güvenirlik analizleri SPSS programı ile yapılmıştır. Algı düzeylerine ilişkin olarak ölçekte, anket yüz yüze görüşme yöntemi ile araştırmacılar tarafından uygulandığı için eksik veri bulunmamaktadır.

Analizleri yapmadan önce verilerin normal dağılıp dağılmadığını belirlemek için kurtosis (basıklık) ve skewness (çarpıklık) değerlerine bakılmış ve değerlerin Pesonen(1975) ve D'Agostino ve Lee (1977) tarafından önerilen aralıklarda olduğu gözlemlenmiştir.

Faktör Analizi sırasında boyutlar oluşturulurken korelasyon kümeleri yakın değerler aldığı için varimax’a yakın sonuçlar veren eksen döndürme yöntemi olan promax tercih edilmiştir(Saraçlı,2011).

Çalışmada kullanılan demografik değişkenler Tablo1’de gösterilmiştir. Tablo, ankete katılan bireylerin %65,5’inin erkek, %34,5’inin de kadın olduğunu göstermektedir. Eğitim durumuna göre en büyük grubu Lise mezunları (%34,5) oluştururken, en küçük grup Lisansüstü eğitim alanlar (%2,0) tarafından oluşmaktadır. Meslek grupları içinde en büyük grupları %34,7 ile işçiler ve %22,4 ile esnaf ve işadamları oluşturmaktadır. Gelir düzeyine bakıldığında en büyük grubu aylık geliri 1.000-2.999TL arasında olanlar (%62,7) oluşturmaktadır. Ankete katılanların %89,4 gibi büyük bir yüzdesi il merkezinde ikamet etmektedir. Yaş dağılımına bakıldığında da en büyük grubu %32,2 ile 26-35 yaş aralığında olanlar oluşturmaktadır.

Yatırım yaparken; tercihleri etkileyen faktörlerden biri de dini hassasiyetlerdir. Anket sonucu elde edilen veriler de bu ifadeyi desteklemektedir. Bireylerin katılım bankacılığı konusunda ankete dayanarak elde edilen algı düzeyleri Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2’ye göre; ankete katılan katılımcıların %56’sı İslami şartlara uygun bankaya yatırma niyetinde olduğu gözlenmiştir. Ancak anketin diğer sorusunda katılım bankalarını diğer bankalara tercih etme oranı %30’lar, tercih etmeme oranı da %35’lerde kaldığı görülmektedir. Katılım bankacılığının faaliyetleri ve argümanları ile ilgili sorulara verilen cevaplara bakıldığında ortalama %50 civarında katılımcıların konu hakkında bilgileri olmadığı gözlenmiştir. Yani Katılım Bankaları kendilerini ve argümanlarını tanıtmada yetersiz kalmıştır.

Tablo 2’ye göre bireylerin %20,8’i katılım bankalarını diğer bankalara tercih edebileceklerini söylemektedir. Bununla birlikte zarar etme ihtimali karşısında yine de katılım bankaları ile çalışacaklarını belirtenlerin oranı %15,8 oranında bulunmaktadır.

Sonuç olarak Katılım Bankacılığında faiz kullanılmadığı ve sektörün argümanları daha iyi tanıtılması halinde inançlarından dolayı yatırımlarını faizsiz ortamlarda değerlendirmek isteyen yatırımcılar finansal sisteme önemli bir katkı sağlayacaktır.

Tablo 3 ise bireylerin yatırım tercihlerini göstermektedir. Katılımcıların %86,6 ’lık gibi büyük bir çoğunluğu “tasarruf yaparım ya da elimden geldiği kadar yapmaya çalışırım” beyanında bulunurken; tasarruflarını hangi alana yönelttikleri incelendiğinde katılımcıların ağırlıklı olarak önce altın ve benzeri kıymetli eşyaları daha sonra ise gayrimenkulü tercih ettiği gözlenmektedir. Dövize yapılan yatırımın tercihinin Katılım Bankacılığından fazla olması dikkat çekicidir. Tablo 3’e göre, tasarruflarını Katılım Bankalarında değerlendirenlerin oranı %20,4 düzeyinde bulunmaktadır.

Tablo 4’te katılım bankacılığı algısını ölçen toplam 20 adet soru yer almaktadır. Sorular tabloda Faizsiz Bankacılık Algısı ifadesi (FBA) ile sıralanmıştır. Tablo’da görüldüğü gibi, Katılım bankacılığı ile ilgili sorulara verilen yanıtların puanların oldukça düşük olduğu görülmektedir. En yüksek puanı 3,3196 ile 11. soru olan “İki tür banka arasında seçim yapmak zorunda kalırsam, getirilerinin İslami şartlara uygunluğuna bakarak tercih yaparım.” Bu puan 3,00 olan orta değerin çok az üzerindedir ve katılımcıların yarısından biraz fazlası bu düşünceye katılmaktadır.

En düşük puana sahip olan ifade ise, 1,9941 ile 13.soru olan “Zarar etme ihtimalini bilsem de Katılım bankalarını tercih ederim” ifadesidir. Bu, zarar etme durumunda bireylerin katılım bankacılığını tercih etmeyecekleri anlamına gelmektedir.

Sistemde faizin olup olmadığına ilişkin düşünceleri ölçen 5., 6. ve 9. soruların puanları da oldukça düşüktür. 5. Soru olan “Katılım bankacılığında faizin kullanılmadığını düşünüyorum” ifadesinin puanı 2,3804, 6.soru olan “Katılım bankacılığının İslami şartlara uygun olduğunu düşünüyorum” ifadesin puanı 2,4471 ve 9.soru olan “Katılım bankalarının diğer bankalardan ayıran en önemli özelliğinin kazancının faizsiz olduğunu biliyorum” ifadesinin puanı da 2,3961’dir.

Çalışmada katılım bankacılığı ile ilgili algı düzeylerinin araştırılması yanında bir başka amaç da yaş, eğitim vb. demografik değişkenlerin bu algı düzeyleri üzerinde farklılığa yol açıp açmadığının araştırılmasıdır. 6 adet demografik değişkenle 20 adet algı sorusu, 120 gözlemli bir matris ortaya çıkarmaktadır. Bunun yerine demografik değişkenlerin algılar üzerindeki etkisini, belirli algı boyutlarıyla analiz etme gereği doğmaktadır. Bu nedenle Temel Bileşenler analiz yardımıyla faktör gruplarının belirlenmesi yoluna gidilmiştir.

Ölçekte KMO Barlet test sonucu 0,896’dır ve bu durum örneklem büyüklüğünün yeterli olduğu anlamını taşımaktadır. Faktör döndürme yöntemi olarak da yöntemde anlatılan nedenle promax yöntemi kullanılmıştır. Analiz sonucunda özdeğeri (eigenvalue) 1’den büyük 4 faktör elde edilmiştir. 4 faktör toplam varyansın %66,186’sını oluşturmaktadır. Birinci faktör toplam varyansın %37,345’ini oluşturmaktadır ve Alfa katsayısı 0,907 gibi oldukça yüksek bir düzeydedir. Birinci faktöre içindeki değişkenlerin özelliklerine bakılarak “Memnuniyet düzeyi faktörü” adı verilmiştir. İkinci faktör “Bilgi düzeyi faktörü” olarak adlandırılmıştır. Çünkü; içindeki tüm sorular sistemin işleyişini yansıtmaktadır. Promax yönteminin bu çalışmada iyi sonuçlar sağladığı görülmektedir. Bilgi düzeyi faktörü toplam varyansın %16,75’ini açıklamaktadır ve 0,847 güvenilirlik katsayısına sahiptir. Üçüncü faktör ise “Tercih Düzeyi Faktörü” olarak adlandırılmış, toplam varyansın % 6,394’sını açıklamakta ve 0,801 güvenilirlik katsayısına sahiptir. Son faktör ise “Faiz Algısı Düzeyi Faktörü” olarak adlandırılmıştır. Faiz algısı düzeyi faktörünün Alfa katsayısı 0,796 ve açıklandığı varyans oranı % 5,698‘dir. 14. madde olan “Katılım bankalarını diğer bankalara göre daha güvenilir buluyorum” yargısı, uygun bir faktör grubu içinde yer almadığından analizden çıkarılmıştır. Faktör grupları içinde yer alan maddelerin en düşük yük katsayısı 0,676’dır.

Faktör analizi ile 20 olan algı değişkeni sayısı 4’e indirgenmiştir. Bundan sonraki aşamada 6 demografik değişkenin bu 4 faktör üzerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılığa yol açıp açmadığı araştırılacaktır. Analiz yöntemi olarak tek yönlü anova analizi kullanılmaktadır. Yapılan analizler sonucu, demografik değişkenlerle faktörler arasında istatistiksel anlamlı farklılık çıktığında, sonuçlar tablolarda gösterilecektir. Anlamlı çıkmayan sonuçlar ise raporlanmamıştır.

Anova testine göre Cinsiyetin farklılaşması 4 faktör içinde sadece bireylerin bilgi düzeyleri üzerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılığa yol açmaktadır (F.15,749; P.0,000). Tanımlayıcı istatistiklere bakıldığında erkeklerin (2,7051) kadınlara (2,3021) göre katılım bankacılığı üzerinde daha çok bilgiye sahip olduğu görülmektedir. Etkiye ilişkin analizde varyansların homojenliği koşulu da sağlanmaktadır.

Bireylerin eğitim durumunun katılım bankacılığı algılarından ikisi üzerinde (bilgi düzeyi faktörü ve faiz algısı faktörü) anlamlı farklılık yarattığı belirlenmiştir.

Eğitim düzeyinin artması bireylerin katılım bankacılığı ile ilgili bilgi düzeylerini arttırmaktadır. Buna göre; lisansüstü mezunu bireylerin 3,30 ile en yüksek puana sahip olduğu görülürken; en düşük puana ilköğretim düzeyindeki bireylerin (2,2424) sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu da bireylerin eğitim düzeyinin artmasının genel olarak tüm alanlardaki bilgi düzeyini arttırması beklendiğinden doğal bir sonuç olarak değerlendirilebilir (F.11,194, P.0,000).

Eğitimin üzerinde farklı sonuç yarattığı diğer faktör faiz algısı faktörüdür. Ancak faiz algı faktörü için varyansların homojenliği koşulu sağlanmamaktadır. Bu nedenle Games Howel testine bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar olduğu görülmüştür. Katılım bankacılığında faizin bulunmadığı ve İslami koşullara uygun olduğu konusundaki en yüksek düzeydeki görüş Tablo 7’te görüleceği gibi 3,1333 puan ortalaması ile lisansüstü mezunlara aittir. Bunu üniversite mezunları takip etmekte, son sırada ilköğretim mezunları 2,0974 puan ortalaması ile yer almaktadır. Benzer sonuçların ortaya çıkıp çıkmayacağını görmek için analiz, nonparametrik testlerden Kruskal Wallis testi ile tekrarlanmıştır. Kruskal Wallis test sonuçları da Games Howel testi sonuçları gibi oldukça benzer sonuçları vermiştir. Bu nedenle çalışmada Kruskal Wallis testlerinin ayrıca raporlanmasına gerek görülmemiştir.

Farklı mesleklerin farklı katılım bankacılığı algıları üzerinde farklılığa yol açıp açmadığını anlamak için anova testi uygulandığında bu değişkenin sadece Bilgi düzeyi faktörü üzerinde farklılık yarattığı görülmektedir. Ancak; varyansları homojen olmayan bu değişken için Kruskal wallis testi yapılmış ve anova testi ile aynı doğrultuda sonuçlar elde edilmiştir. Tablo 8’de de görüldüğü gibi, katılım bankacılığı ile ilgili genel bilgi düzeyi en yüksek meslek grubunu memurlar (2,9923) oluştururken; en düşük bilgi düzeyine ev hanımları (2,0784) sahiptir.

Gelir seviyesinin katılım bankacılığı algısı üzerinde farklılık yaratmadığına bakıldığında; bilgi düzeyi faktörü ve faiz algısı faktörü üzerinde farklılık yarattığı anlaşılmıştır. Tablo 9’da görüldüğü gibi, en yüksek bilgiye sahip grup gelir seviyesi 5.000TL ve üzeri olanlardır.

Gelir düzeyi faiz algısı üzerinde de anlamlı farklılık yaratmıştır. Ancak farklılık doğrusal bir sıra takip etmemektedir. Gelir düzeyi 1.000TL’den az olanlarla 5.000TL’den fazla olanlar, katılım bankalarının İslami koşullara uygun olduğunu ve faiz olmadığını diğer gruplardan daha çok düşünmektedir.

Değişkenlerin homojen varyanslara sahip olmadığı görüldüğü için Kruskal wallis testi de yapılmıştır. Bu test de aynı anlamlı istatistiksel sonuçlar elde edilmiştir.

Çalışmada kullanılan diğer iki demografik değişken de bireylerin ikamet ettikleri yer ve yaşlarıdır. Her iki değişken de 4 faktörden herhangi biri üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yaratmamıştır.

6 adet demografik değişkenin 4 adet faktör üzerinde anlamlı farklılık yaratıp yaratmadığına bakıldığında şu sonuç elde edilmektedir. Bu değişkenlerden hiçbirisi bireylerin katılım bankaları ile ilgili memnuniyet faktörü ve bu bankaları tercih etmeleriile ilgili faktör üzerinde herhangi bir farklılığa yol açmamaktadır. Demografik değişkenlerden bazıları bilgi düzeyi faktörü ve faiz algısı faktörü üzerinde istatistiksel olarak farklılığa yol açmıştır.

Bu çalışmada bireylerin katılım bankacılığı hakkındaki algı düzeylerini ölçmek amaçlanmıştır. Ayrıca, bu algılar üzerinde yaş, cinsiyet, gelir düzeyi gibi demografik değişkenlerin farklılık yaratıp yaratmadığı araştırmanın diğer amacını oluşturmaktadır. Bu nedenle Uşak il merkezinde rassal örnekleme yöntemi ile belirlenen 510 kişi ile yüz yüze görüşme yoluyla anket uygulaması yapılmıştır.

Anket sonuçlarına göre, bireylerin katılım bankalarıyla ilgili bilgi, memnuniyet, tercih etme ve faizsizlik düzeyi düşük çıkmıştır. En yüksek algı puanı 3,3196 ile “İki tür banka arasında seçim yapmak zorunda kalırsam, getirilerinin İslami şartlara uygunluğuna bakarak tercih yaparım” olmuştur. Buna karşılık, “Zarar etme ihtimalini bilsem de Katılım bankalarını tercih ederim” maddesi en düşük puanı alan madde olmuştur. Bireyler normal şartlarda katılım bankalarını tercih edebilecekken; kayıp söz konusu olduğunda aynı davranışı sergilemeyeceklerini ifade etmişlerdir. Kayıp durumunda da katılım bankacılığını tercih edeceklerin oranı %15,8 olarak hesaplanmaktadır.

Çalışmada çok sayıda algıyı belirli faktör gruplarında toplamak için temel bileşenler analizi yapılmıştır. Bunun sonucunda “memnuniyet faktörü, bilgi düzeyi faktörü, tercih düzeyi faktörü ve faiz algısı faktörü” olmak üzere dört faktör oluştuğu görülmüştür. Anova test, sonuçlarına göre; demografik değişkenlerden hiçbiri memnuniyet faktörü ve tercih düzeyi faktörü üzerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılığa neden olmamıştır.

Bilgi düzeyi faktörü üzerinde demografik değişkenlerden yaş, eğitim seviyesi, gelir düzeyi ve meslek anlamlı farklılığa neden olmuştur. Diğer taraftan, Katılım Bankacılığında faiz olmadığı ve İslami Bankacılığın geçerli olduğunu ifade eden “faiz algısı” faktörü üzerinde eğitim düzeyi ve gelir değişkenlerinin anlamlı farklılık ortaya çıkardığı anlaşılmıştır.

Çalışmada elde edilen sonuçlar Çobankaya (2014) ve Toraman vd.(2015) çalışmalarıyla Katılım Bankacılığının tam olarak bilinmemesi, bankacılık hizmetlerinden memnuniyet ve ücretlerin düşük olması noktalarında benzerlik göstermektedir. Bu çalışmada faiz algısı ve dini hassasiyetlerin eğitim düzeyi ve gelir düzeyine göre farklılaşması noktasında diğer çalışmalardan ayrılmaktadır.

Bu çalışmada bireylerin sadece %21,1’i kendilerinin katılım bankacılığı konusundaki bilgi düzeylerinin yeterli olduğuna inanmaktadır ve bu oran Toraman vd. (2015) çalışmasındaki %49’luk oranın çok altındadır. Toraman vd.(2015) çalışmasında bireylerin %46’sı katılım bankalarının fonları iyi yönettiğine inanırken bu çalışmada aynı yargıya katılanların oranı %11 seviyesindedir. Buna karşın, Toraman vd.(2015) çalışmasında “İslami bankacılık ve geleneksel bankacılık arasında bir tercih yapmak durumunda kalırsanız İslami bankacılığa yatırım yapmayı tercih ederim” yargısına katılanlar %48’dir. Bu çalışmada ise aynı yargıya katılanların oranı %55,6 düzeyindedir.

Çalışma bulguları; ilgili kuruluşlar, düzenleyici kuruluşlar ve diğer politika yapıcılar için Türkiye’dekatılımbankacılığınıngelişmesinedesteksağlayabilecekpolitikalargeliştirme konusunda analiz edilecek materyaloluşturmaktadır.